روش و سیستم تحویل پروژه عمرانی + شناخت انواع قراردادها!

پروژه های عمرانی اغلب از 4 مرحله تشکیل می‌شوند، که عبارتند از مرحله آغازین، مرحله سازماندهی و برنامه ریزی، مرحله اجرا و مرحله خاتمه  . ما در این مقاله از موسسه فنی ، مهندسی و آموزشی همیار مترور قصد داریم به طور کامل به موضوع روش تحویل پروژه و سیستم تحویل پروژه در پروژه های عمرانی صحبت کنیم در ادامه این مقاله همراه ما باشید

در مرحله آغازین امکان سنجی و منشور پروژه مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد، این مرحله یکی از مراحل بسیار مهم و حیاتی می‌باشد، چرا که نشان دهنده سود ده یا ضرر ده بودن پروژه است و یا اینکه آیا اصلا امکان ساخت آن پروژه در آن زمان و مکان وجود دارد یا خیر؟! که در نتیجه این می‌تواند از ضررهای کلان جلوگیری کند  ولی  متاسفانه در اکثر پروژه‌های کشور این مرحله انجام نمی‌شود.

در مرحله دوم که سازماندهی و برنامه ریزی می باشد، ساختار قراردادها و برنامه مدیریت پروژه مشخص می‌شود. در این مرحله ابتدا طرح ریزی می‌شود که برای تکمیل پروژه به چه روش تحویل و زمینه های قراردادی برای استفاده از سایر ارکان پروژه نیاز است و سپس نحوه محاسبه هزینه یا روش پرداخت قرارداد مشخص شده و در نهایت نحوه انتخاب ارکان پروژه (کارفرما، طراح، تامین کننده و سازنده) و طرف های قرارداد مشخص می شود. شایان ذکر است که طرح ریزی صحیح روش تحویل پروژه بیشترین تاثیر را در اجرای موفق و به ثمر رسیدن اهداف تعیین شده در پروژه را دارد.

در مرحله سوم، مرحله اجرا، گزارش پیشرفت پروژه و تحویل بخش های مختلف پروژه انجام میشود و در نهایت در مرحله خاتمه پروژه، به بایگانی کردن اسناد و مدارک پروژه پرداخته می‌شود.

در این مقاله با روش‌ های تحویل پروژه و انواع  آن، مزایا و معایب آن ها، ساختار سازمانی ارکان مختلف و موارد استفاده از آن ها، آشنا می شویم.

روش تحویل پروژه چیست و چرایی استفاده از آن

اولین سئوالی که ممکن است مطرح شود، این است که روش تحویل پروژه یا مراحل اصلی اجرا چیست و چرا باید از آن استفاده شود؟

روش تحویل پروژه project delivery method))  یا مراحل اصلی اجرا، فرآیندی است برنامه ریزی شده که با توجه به ویژگی های طرح، توانایی دستگاه اجرایی، وضع اعتبارات طرح، حساسیت زمان (مدت اجرای طرح) و از طریق تبیین رویه ها، اقدامات، توالی وقایع، ارتباطات قراردادی و محدوه تعهدات و مسئولیت های عوامل اصلی، تعیین می‌شود، در واقع ساختار و سازمان اجرایی و چگونگی ارتباط طرفین و ذی نغعان یک پروژه را طی مراحل برنامه ریزی، طراحی و اجرا  (در طول پروژه) تعیین می نماید.  در نتیجه، طرح با هزینه و زمان پیش بینی شده باید اجرا شود.

• فرآیند “روش تحویل پروژه” شامل:
• تعریف محدوده و الزامات یک پروژه
• الزامات قراردادی، تعهدات و مسئولیت های طرفین
• رویه ها، اقدامات، و توالی رویدادها
• روابط متقابل بین طرفین
• مکانیسم هایی برای مدیریت زمان، هزینه، ایمنی و کیفیت
• گونه‌های مختلف توافق و مستندات فعالیت

موسسه مدیریت پروژه (PMI) روش تحویل پروژه را به عنوان یک ”ساختار برای روابط طرفین، نقش ها و مسئولیت های طرفین، و توالی کلی فعالیت های مورد نیاز برای ارائه پروژه”  تعریف می کند.

ارکان مختلف پروژه همواره شامل یک کارفرما، تیم طراحی و یک سازنده می‌باشد. ارکان مربوط در قالب ساختار مورد نظر، در طول پروژه با يکديگر همکاری می‌نمايند و با استفاده از منابع مورد نياز برای اجرای پروژه امکانات مورد نظر کارفرمای پروژه را تهيه و به او تحويل داده و يا حتی نگهداری و بهره برداری را نیز عهده دار خواهند بود.

انتخاب روش انجام پروژه یکی از تصمیم‌های استراتژیک پروژه است، که در پایان مرحله مطالعات توجیهی و  یا همزمان یا پس از تصمیم گیری در مورد روش تامین مالی پروژه صورت می‌گیرد.

 قبل از تصميم به بستن هر نوع قرارداد عمرانی، ابتدا می بايست روش تحويل (و يا ساختار اجرای) پروژه عمرانی تعيين گردد؛ سپس با توجه به روش تحويل و ساختار اجرايی در نظر گرفته شده، اقدام به بستن قرارداد يا قراردادهای مورد نياز نمود.

شایان ذکر است که با انتخاب روش تحویل مناسب برای انجام پروژه، می‌توان هزینه های پروژه را به طور متوسط 5 درصد و مدت اجرای آن را در بعضی موارد تا 33 درصد کاهش داد.

با تعيين روش تحويل پروژه عملا قراردادهای مورد نياز پروژه، در زمينه های مختلف (شامل مشاوره، طراحی، نظارت و ساخت) و ميزان مسئوليت هر يک از ارکان پروژه در بخش های مختلف اجرای پروژه مشخص می شود.

 هر پروژه عمرانی با توجه به شرایط خاص خود نیاز به طراحی روش تحویل مخصوص به خود را  دارد تا بتواند پاسخگوی شرایط خاص حاکم بر آن پروژه باشد، اما تصميم گيری در مورد روش تحويل پروژه توسط چه کسی انجام می‌شود؟

کارفرمای پروژه  با توجه ميزان توانايی علمی، عملی و تجربيات گذشته، نظر مشاور، روش تحويل معمول برای اجرای اين نوع پروژه، نحوه تامين مالی پروژه، امکان بهره برداری موثرتر از امکانات و منابع موجود و محدوديت های زمانی و هزينه ای پروژه در مورد روش تحویل پروژه تصمیم گیری می کند.

سئوال دوم این است که به چه دلیل ابتدا سیستم انجام پروژه پیش بینی شده و سپس قرارداد منعقد می شود؟

به دلیل متفاوت بودن، پیچیدگی  و خاص بودن شرایط پروژه ها، آمادگی سازمان کارفرما، سوابق قبلی پیمانکاران، وضعیت مالی کارفرما، تعهدات قراردادی، نحوه تامین مالی متفاوت در هر پروژه، نحوه پرداخت های متفاوت و  دلایل قابل توجه دیگر که ثابت می‌کند برای تمامی پروژه ها نمی‌توان یک قرارداد ثابت (برای مثال بر مبنای نشریه 4311  – شرایط عمومی پیمان و یا بخشنامه انعقاد قرارداد به روش سرجمع) در نظر گرفت.

به عنوان یک جمع بندی، با تعیین روش تحویل پروژه، زمینه های قراردادی مورد نیاز تعیین می شود و سپس روش پرداخت قراردادهای مناسب برای هر یک از زمینه های قراردادی مشخص می گردد و در نهایت نحوه انتخاب طرف های قرارداد برنامه ریزی می شود.

(پیشنهاد مطالعه: دوره جامع امور قراردادها!)

نمای کلی  از روش های تحویل پروژه و سیستم تحویل پروژه

به طور کلی روش تحویل پروژه در شش ساختار کلی زیر قرار می گیرد:

• سیستم خود اجرا (امانی)
• سیستم طرح و ساخت (دوعاملی)
• سیستم متعارف (سه عاملی)
• سیستم مدیریت ساخت (چهارعاملی)
• سیستم مشارکتی
• سیستم های قراردادی یکپارچه یا خرید خدمتی (بسته قراردادی)

برای داشتن یه نمای کلی از روش های تحویل و زیر مجموعه هاش میتونید روی لینک پی دی اف کلیک نمایید.

مروری بر روش های تحویل پروژه و سیستم تحویل پروژه :

طراحی و ساخت توسط کارفرما (In-house Delivery )

روش طراحی و ساخت توسط کارفرما که به اسم روش امانی  و یا تک عاملی نیز شناخته می‌شود، روش تحویلی است که کارفرما بدون بستن قرارداد با پیمانکار و مشاور، راسا اقدام به مدیریت انجام مراحل و بخش های مختلف  طراحی و ساخت پروژه می نماید، یعنی کارفرما خود هم طراحی و نظارت و هم اجرا را در کنار تامین منابع مالی و مدیریت آن انجام می‌دهد.

در این روش تحویل تنها عامل و رکن پروژه کارفرما می‌باشد،  که با توجه به دارا بودن دانش فنی کافی، با مهندسين، کارگران و تجهيزات خود اقدام به انجام کار می نمايد و خود نسبت به تهيه مواد و مصالح مورد نياز نیز اقدام کرده و تمامی ریسک های پروژه را می پذیرد.

 ممکن است کارفرما در برخی موارد برای انجام کار از پيمانکاران جزء نيز استفاده کند. اما سازمان اجرايی کارفرما بخش عمده و همچنين مديريت اجرای پروژه را به عهده دارد.

اين روش تحويل معمولا در پروژه های کوچک و محدود (مانند بازسازی، بهسازی، نگهداری و تعمير، احداث و بازسازی توالت و …) انجام می پذيرد و يا در حالات خاصی که کارفرما خود مجری پروژه های مشابهی باشد که در حال حاضر نياز به آن دارد. (مثال: ساخت دفتر مرکزی برای يک شرکت ساختمان سازی توسط یک سازمان با کار مشابه) کاربرد دارد.

طبق فرهنگ واژگان نظام فنی و اجرایی کشور روش امانی، روشی است که طی آن دستگاه اجرایی مدیریت، مطالعه، طراحی و اجرای پروژهای را با به کارگیری امکانات خود رأساً بر عهده گرفته و به انجام می‌رساند.

روش امانی در مواردی که کارفرما تنها فعالیت‌های اجرایی (مشتمل بر تأمین و تدارک و تجهیز و به‌کارگیری عوامل لازم برای انجام عملیات اجرایی) را انجام می‌دهد نیز روش امانی نام‌گذاری شده است.

(پیشنهاد مطالعه: دوره جامع دستورالعمل جبران افزایش نرخ ارز)

روش تحویل پروژه طراحی-ساخت (Design-Build) (DB)

روش تحویل پروژه طراحی-ساخت (Design-Build) (DB) در ویدئوی زیر به طور کامل توضیح داده شده است 

روش تحویل طراحی-ساخت یا دوعاملی روشی است  که در آن کارفرما قرارداد واحدی را  با یک واحد طراح-سازنده امضا می کند که تمام جنبه های طراحی و ساخت را پوشش می دهد. برخلاف روش‌های سنتی تحویل، که معمولاً شامل قراردادهای جداگانه با یک تیم طراحی و یک تیم سازنده است، طراحی-ساخت از یک تیم واحد استفاده می‌کند که تمام جنبه‌های فرآیند ساختمان را مدیریت می‌کند.

بر اساس فرهنگ واژگان نظام فنی، روش طرح و ساخت، روشی است که کارهای طراحی و ساخت توسط یک واحد انجام می‌شود و این واحد مسئولیت طراحی، تهیه، تدارک و ساخت و نصب را به عهده دارد، خسارت پذیری کارفرما در این روش به حداقل می‌رسد و در زمان هم صرفه‌جویی می‌شود.

منظور از روش طرح و ساخت انجام کارهای زیر است:

 تمام یا برخی از مراحل مختلف کارهای مهندسی پروژه (مهندسی مقدماتی، مهندسی بنیادی و مهندسی تفضیلی)، تأمین و تدارک کالاها، تجهیزات و مصالح پروژه و خدمات فنی مرتبط با آن‌ها، عملیات ساختمان و نصب و راه‌اندازی و آزمایش‌های کارایی و سایر خدمات جانبی مرتبط با آن‌ها، که به طور توأم، توسط پیمانکار انجام می‌شود.

این روش عموما در پروژه های با جزئیات مشخص که زمان در آن ها بسیار اهمیت دارد، استفاده می‌شود، چرا که وابسته بودن هر دو فاز طراحی و ساخت توسط یک عامل منجر به موازی کردن طراحی و ساخت تسریع شده (Fast Tracking ) می‌شود و یا در پروژه های تخصصی که با پیچیدگی زیادی همراه هستند و این بیم وجود دارد که شرکت های مجزا، نتوانند بین طراحی و اجرا هماهنگی لازم را به وجود آورند از این روش استفاده می‌شود.

در روش طراحی-ساخت باید به این نکته توجه شود که مشخصات پروژه به صورت شفاف توسط کارفرما اعلام شود، هرگونه عدم شفافیت به برداشت متفاوت پیمانکار منجر می‌شود، که در ادامه این امر ممکن است دوباره کاری ها با هزینه های گزاف به پروژه وارد شود که مدت زمان اجرای پروژه را نیز افزایش خواهد داد.

شایان ذکر است که در این روش، در صورتی که اطلاعات موجود طرح در پایان طراحی مفهومی، که توسط کارفرما یا مشاور او انجام می‌شود برای تهیه اسناد مناقصه کافی باشد، ادامه کار از طراحی پایه به بعد، توسط پیمانکار طرح و ساخت انجام می‌گردد. و در صورتی که برای تهیه اسناد مناقصه کافی نباشد و یا طرح متاثر از عوامل ناشناخته زیادی باشد، طراحی پایه توسط کارفرما یا مشاور وی انجام شده و ادامه کار، شامل طراحی تفصیلی، تدارکات و اجرا به مناقصه گذاشته می شود.

به طور کلی روش طرح و ساخت در پروژه هایی که دارای عملیات زیرسطحی و ناشناخته (قابل توجه) باشند و مطالعه کافی در خصوص آن ها انجام نشده باشد، توصیه نمی شود و تاکید بر اجتناب از این روش است.

در مواردی که ریسک های پروژه به دقت بررسی شده باشد، روش DB، روش تحویل مناسبی است. این روش در شرایط زیر می‌تواند استفاده شود:

• توانایی دستگاه اجرایی در تعریف دقیق و کامل پروژه؛
• تامین بودن اعتبار مورد نیاز؛
• وجود پیمانکار توانمند؛
• برای طراحی و کیفیت، استاندارد صنعتی مشخصی موجود باشد؛
• زمان، یک عامل مهم و بحرانی باشد؛
• ریسک کلی انجام پروژه در حد پایین تا متوسط باشد؛
• پروژه پیچیده باشد.

مشتقات روش طرح – ساخت (DB):

روش تحویل مهندسی-تدارکات-ساخت (EPC):

روش تحویل مهندسی – تدارکات – ساخت   (Engineering Procurement Construction)  پیمانی است که در آن مجموعه خدمات تامین، مصالح و تجهیزات و عملیات ساخت و نصب و راه اندازی توسط یک پیمانکار انجام می‌شود. این روش تحویل، به عنوان یکی از روش های نوین مدیریت و اجرای پروژه ها، اغلب در پروژه های صنعتی کاربرد دارد.

در مواردی که کارفرما بتواند هزینه های اجرایی طرح را خود فراهم نماید، راه حل مناسب برای وی قرارداد EPC خواهد بود. در این صورت پرداخت هزینه ها به صورت نقدی به پیمانکار امکان پذیر می‌گردد. در این روش پیمانکار دارای آزادی عمل بیشتری در زمینه انتخاب تجهیزات و تکنیک های اجرایی بوده و همچنین وابستگی خاصی به فعالیت های دیگران و پیروی از برنامه زمانبندی آن ها ندارد.

چنانچه پیمانکار  از تجهیزات ارزان و سطح پایین استفاده نماید و در نتیجه کیفیت کار پایین بیایید، ریسک عدم دریافت آخرین پرداخت را متقبل گردیده و به علاوه ریسک عدم گرفتن کارهای بعدی کارفرما را نیز پذیرا خواهد بود.

در این پروژه ها می‌بایست در ابتدای کار مطالعات اولیه پروژه همراه با طراحی مفهومی انجام شده باشد؛ در غیر این صورت ارائه قیمت در فرصت محدود برگزاری مناقصه میسر نمی‌شود. در این روش انجام تمام یا بخشی از مراحل مختلف کارهای مهندسی پروژه (مقدماتی یا مفهومی، اولیه یا بنیادی و تفصیلی) مدنظر می‌باشد.

پروژه های EPC به دلیل مزایایی چون اطمینان از قیمت نهایی و تاریخ قطعی اتمام پروژه، امروزه در داخل کشور رشد فزاینده ای داشته است.

زیرساخت های مورد نیاز جهت موفقیت روش EPC و سایر روش های نوین مدیریتی برای اجرای پروژه‌ها، دربرگیرنده زیرساخت های آموزشی، مدیریتی، اقتصادی، قانونی، اجتماعی و فرهنگی بوده و فقدان یا ضعف هر یک از عوامل می‌تواند موفقیت طرح را با اشکالات جدی مواجه سازد.

(پیشنهاد مطالعه: دوره ی جامع حق الزحمه نظارت یکپارچه)

پیش نیازهای لازم برای اجرای پروژه به روش EPC

• توانایی دستگاه اجرایی در تعریف دقیق و کامل پروژه و تفاهم دوجانبه بین دستگاه اجرایی و پیمانکار در خصوص محدوده و هدف پروژه.
• توانمندی دستگاه اجرایی از حیث مدیریت پروژه.
• وجود پیمانکار توانمند که دارای ویژگی‌های یک پیمانکار عمومی و یک مشاور (طراح) به صورت توام باشد.
• وجود مشخصات و الزامان فنی استاندارد و تثبیت آن در ابتدای کار.

تفاوت بین روش EPC و DB چیست؟

در قراردادهای EPC حجم Procurement  یا همان بخش تدارکات پروژه بسیار وسیع تر از Construction  یا نصب و اجرا  آن می‌باشد، این در حالی است که در روش DB از واژه Build استفاده شده است، که این مفهوم را می‌رساند که به مراتب ساخت و اجرا نقش اساسی تری دارد.

در برخی از پروژه های EPC ممکن است کارفرما راسا تدارکات پروژه را بر عهده بگیرد، که در این صورت به این روش تحویل EC گفته می شود.

علاوه بر این روش EPC به چند زیر مجموعه دیگر نیز تقسیم می شوند که عبارتند از: EPCF و EPCF+ و EPCD و EPCI.

در قراردادهای معمول EPC اصولا تامین سرمایه جهت انجام قرارداد بر عهده کارفرما می‌باشد، اما گاهی این امر بنابر دلایلی از جمله نبود سرمایه کافی کارفرما به پیمانکار واگذار می‌گردد.

مواردی که در کنار EPC عبارت F یا   F+ (FINANCE)  را نیز می‌بینیم که بکار می‌رود. در این صورت دو حالت بروز می‌نماید:

• تامین مالی و سرمایه انجام قرارداد بر عهده پیمانکار قرار می‌گیرد.

در این صورت، پیمانکار خود تقبل هزینه‌ها را بر عهده می‌گیرد و پس از انجام عمل مورد قرارداد هزینه‌های خود را همراه با نرخ ناشی از سرمایه‌گذاری خود دریافت می کند که به این مدل، قراردادهای EPCF گفته می‌شود. یعنی پیمانکار هم کارمزد انجام قرارداد را دریافت می کند و هم سود مربوط به تامین سرمایه انجام قرارداد را.

• معرفی سرمایه‌گذار بر عهده پیمانکار است.

در  این صورت که معرفی سرمایه گذار توسط پیمانکار صورت می گیرد،  در اصل دو قرارداد منعقد می‌گردد. یک قرارداد بین سرمایه‌گذار و کارفرما و یک قرارداد بین پیمانکارِ EPC و کارفرما که به این نوع قراردادها EPC+F گفته می‌شود.

روش EPCI:

پروژه EPCI مخفف کلمات Engineering Procurement Construction Installation که به طور معمول این نوع قرارداد ها در پروژه های Offshore (فراساحل-دریا) رایج می باشد. در پروژه های Offshore تاسیسات و سازه های دریایی که ساخته شده اند ،حمل شده و در محل پروژه نصب می شوند.

روش EPCD:

پروژه EPCD مخفف کلمات Engineering Procurement Construction Drilling بوده که شامل خدمات مهندسی ،خرید (تامین تدارکات) و حفاری می باشد.اغلب در پروژه های عملیات حفاری چاه های نفت و گاز که در خشکی و دریا انجام می‌شود، مرسوم می باشد.

روش تحویل پروژه طراح واسط (Bridging):

روش طراح واسط یا مشاور واسط، روش تحویلی است که کارفرما آشنایی کاملی با مسائل فنی پروژه و تعیین مشخصات مورد نظر خود در مراحل ابتدایی پروژه ندارد و به همین خاطر شرکت طراحی-مهندسی واسطی به عنوان مشاور کارفرما استخدام می‌کند. کارفرما می‌بایست طراح واسط را قبل از انتخاب پیمانکار اصلی با هدف کمک گرفتن از او برای تعریف صورت مساله پروژه، تدوین نیازمندی ها، تهیه شرح خدمات و انتخاب پیمانکار طراحی-ساخت استخدام کند.

طراح واسط همچنین در بازبینی نقشه ها در فاز طراحی و تطبیق طراحی انجام شده با روند ساخت در فاز ساخت نیز شرکت می کند. معمولا انجام پرداخت های کارفرما به پیمانکار منوط به تایید مشاور واسط به عنوان نماینده کارفرما خواهد بود. در مقایسه با روش DB، در این روش کارفرما کنترل خود در روند طراحی، ساخت و کیفیت ساخت را با کمک طراح واسط افزایش خواهد داد.

سئوالی که ممکن است پیش بیاید این است که این روش چه تفاوتی با روش DBB (طراحی-مناقصه-ساخت) دارد؟

نقش طراح واسط فقط به عنوان مشاور است و نه طراح، یعنی نمیتواند بر طراحی های پروژه که توسط تیم طراحی پیمانکار طرح و ساخت انجام می‌شود، اعمال نظر کند.

(پیشنهاد مطالعه: دوره جامع نرم افزارهای متره و برآورد)

روش تحویل پروژه کلید گردان  (Turnkey):

پیمان کلیدگردان پیمانی است که پیمانکار مسئولیت طراحی، تهیه و تدارک مصالح و تجهیزات، ساخت و نصب و سایر کارها برای تکمیل طرح را به عهده دارد و طرح را در وضعیت عملیات و آماده بهره برداری تحویل کارفرما می‌دهد و کارفرما فقط مسئولیت بهره‌برداری را به عهده دارد و  همچنین تأمین موقت منابع مالی نیز به عهده پیمانکار می‌باشد و پس از تکمیل، هزینه‌ها به وی پرداخت می‌شود.

در این قرارداد یک نهاد نه تنها مسئولیت طرح و اجرای پروژه را برعهده می‌گیرد، بلکه به کارفرما این اطمینان را می‌دهد که تسهیلات بنا شده مطابق نیاز و خواسته او را ساخته و آماده بهره‌برداری می‌نماید. عبارت کلید گردان یا کلید در دست از این مفهوم مشتق می‌شود که کارفرما با چرخاندن کلید می‌تواند بهره‌برداری از تسهیلات ساخته شده را آغاز نماید.

نسبت به روش طرح و ساخت، در این روش حوزه مسئولیت های واحد طراح-سازنده به طراحی پایه و مشارکت در تامین موقت مالی پروژه گسترش می‌یابد.

کلید گردان خود به اشکال مختلف قابل اجراست و دارای حالات و مشتقات مختلفی می‌باشد که برخی از آن ها عبارتند از:

طراحی-ساخت-بهره‌برداری-انتقال:

در این روش پیمانکار طراح-سازنده پس از ساخت پروژه متعهد می‌شود پروژه را با ظرفیت توافق شده به بهره برداری برساند. پس از آن مراحل انتقال بهره برداری از پروژه را با ارائه امکانات و آموزش های مورد نیاز  به کارفرما انجام می‌دهد تا کارفرما نیز بتواند با ظرفیت تعیین شده اقدام به بهره برداری از پروژه نماید.

طراحی-ساخت-بهره‌برداری-نگهداری:

در این روش پیمانکار طراح-سازنده پس از ساخت پروژه متعهد می‌شود که جهت راستی آزمایی ظرفیت توافق شده در بهره برداری از پروژه، اقدام به بهره برداری از آن نماید. سپس پیمانکار معمولا جهت تضمین کیفیت ساخت، برای مدتی مشخص پس از بهره برداری، مسئولیت نگهداری و تعمیرات امکانات ساخته شده را بر عهده می گیرد.

طراحی-ساخت-مالکیت-بهره برداری-انتقال:

در این روش پیمانکار طراح-سازنده پس از ساخت مالکیت امکانات پروژه را برای مدتی مشخص بر عهده می‌گیرد. بدین معنا که راسا اقدام به استخدام و آموزش پرسنل و تهیه موارد اولیه مورد نیاز براه بهره برداری می کند. پیمانکار در طی این مدت اقدام به بهره برداری از پروژه، شامل تولید و بازاریابی و فروش با ظرفیت توافق شده می نماید. سپس طی دوره توافق شده، مراحل انتقال بهره برداری از پروژه را با ارائه امکانات و آموزش های مورد نیاز به تیم کارفرما انجام می دهد تا کارفرما نیز بتواند با ظرفیت تعیین شده اقدام به بهره برداری از پروژه نماید.

شایان ذکر است که از ترکیب حالات مختلفی که می تواند برای ساخت، بهره برداری، مالکیت، نگهداری و حتی تامین مالی به وجود آید مشتقات زیادی برای روش تحویل کلید گردان وجود دارد که بسته به نوع پروژه، شرایط پیمانکار طراح-سازنده و نیاز کارفرما قابل اجرا خواهند بود.

روش طراحی-مناقصه-ساخت (Design-Bid-Build) – (DBB)

روش طراحی-ساخت-مناقصه یا روش سنتی تحویل پروژه  به نام روش سه عاملی متعارف نیز شناخته می‌شود، برای طرح هایی به کار می رود که جزئیات آن روشن و مشخص باشد و سه عامل، کارفرما، مشاور و پیمانکار در آن دخالت دارند.

در این روش ابتدا مشاور بر اساس خواسته های کارفرما طراحی را انجام داده و سپس از طریق مناقصه، پیمانکار یا پیمانکاران انتخاب می گردد و به وسیله آن ها و با نظارت مشاور، طرح طبق نقشه و مشخصات تهیه شده اجرا می شود.

در این روش مسئولیت و هماهنگی بین طراحی و ساخت و خسارت پذیری به عهده کارفرماست .

این روش زمان بیشتری را نیز طلب می کند ولی اداره طرح آسان است.

رایج ترین روش تحویل که شامل یک تیم طراحی و یک پیمانکار ساخت با قراردادهای مستقیم با کارفرما می باشد،   در  اين روش کارفرما پس از تعيين مشخصات مورد نياز (يا انجام طراحی مفهومی)، که می بايست در طول اجرای پروژه ايجاد شود، يک شرکت طراحی مهندسی (يا مهندسين مشاور) را جهت انجام طراحی تفصيلی پروژه انتخاب می نمايد تا اين شرکت اقدام به طراحی پروژه کند.

سپس کارفرما با کمک شرکت طراح،  اقدام به تهيه اسناد (شامل نقشه های طراحی) و برگزاری مناقصه برای انتخاب پيمانکار ساخت می نمايد.

در مرحله آخر کار ساخت توسط شرکت پيمانکار انتخاب شده انجام می شود.

روش تحویل چندین عاملی (Multiple prime):

 یکی از مشتقات پرکاربرد این روش می باشد، در این روش تحویل مانند روش DBB ، ابتدا طراحی انجام می گیرد و سپس با تعیین محدوده انجام پروژه، معمولا با برگزاری مناقصه پیمانکاران ساخت انتخاب شده و کار ساخت به آن‌ها واگذار می شود.

 تفاوت اصلی این روش با روش DBB در این است که، در این روش کارفرما بخش ساخت و یا حتی طراحی را به بخش های کوچکتر تقسیم می نماید و هر بخش را به سازنده و طراح جداگانه واگذار می کند.

بدین ترتیب ممکن است چند پیمانکار ساخت و یا حتی چند طراح در بخش های مختلف مستقیما با کارفرما قرارداد ساخت و یا طراحی داشته باشند. به همین منظور به این روش تحویل چندین عاملی گفته می شود.

از مزایای این روش می توان به کنترل بیشتر کارفرما بر مراحل طراحی و ساخت، کاهش هزینه های اجرای پروژه و افزایش سرعت ساخت اشاره کرد و از معایب این روش می توان به احتمال بروز اختلافات و ناهماهنگی ها بین طراحان و پیمانکاران بخش های مختلف و  تاخیر در برآورد دقیق هزینه ها تا بستن تمامی قرارداد ها اشاره کرد.

در سالهای اخیر با توجه به تغییراتی که در سیستم پروژه ها و همچنین بهای سازمان برنامه و بودجه ی دفترهای فنی رخ داده است اهمیت کارشناس دفتر فنی به طرز بالایی افزایش یافته است؛ از همین رو بهتر است که با تکمیل توانایی هایتان به عنوان یک مهندس مترور تمام عیار  آنچه که شرکت ها و بازار از شما انتظار دارند بدرخشید؛

«دوره جامع مترور حرفه ای» از موسسه ی همیار مترور میتواند شما را از 0 تا 100 یاری کند.

منابع:

• دوره جامع امورقراردادها (مولف مهندس محمد کرایلو)
• فرهنگ واژگان نظام فنی
• Project Delivery Method Handbook- Department of Education & Early Development2nd Edition Finance & Support- Facilities September 2017
• Project Delivery  System for construction 3rd Edition- by Michael E. Kenig- The Associated General Contractors of America
• فصل دوم کتاب ” راهنمای جامع تعیین ساختار قراردادها درصنعت ساخت و ساز”-دکتر امین الوانچی-انتشارات خط آخر-1400
• کتاب “اصول، مقررات و روش های مدیریت پیمان طرح های عمرانی”-چاپ ششم-1398-انتشارات سیمای دانش-مهدی روانشادنیا
• دستورالعمل کاربرد فهرست بهای واحد ابنیه سال 1401
• با نظارت علمی مهندس محمد کرایلو