زمان متوسط اجرای پروژه های عمرانی در کشور ۳ برابر میانگین استاندارد جهانی است. این خبر در سال ۱۳۸۳ منتشر شد. در مرداد ماه سال ۱۳۹۵، معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزیر کشور اعلام کرد، میانگین زمان اجرای پروژه های عمرانی به بیش از ۱۴ سال رسیده است.
تاخیر در پروژه های عمرانی امری اجتناب ناپذیر می باشد اما باید بدانیم وقوع تاخیر در پروژه، علاوه بر تطویل زمان اجرا، هزینه های چشم گیری را به همراه خواهد داشت. از جمله موضوعاتی همچون سوخت فرصت های اقتصادی در زمان بهره برداری اولیه گرفته تا خساراتی که ممکن است توسط پیمانکاران یا کارفرمایان مطرح شود. البته موضوع این مقاله در خصوص اطلاعات آماری و میزان تاخیرات در کشور نمی باشد، اما اعداد و ارقام ذکر شده، تامل برانگیز است.
نویسنده بر خود لازم می داند این نکته را نیز اشاره نماید، اصلی ترین دلیل ایجاد تاخیرات در پروژه های کشور، مشکلات عدیده مالی در پرداخت به پیمانکاران می باشد.
در این مقاله از موسسه فنی ، مهندسی و آموزشی همیار مترور قصد داریم، توضیحات مفصل در خصوص دسته بندی جامعی از انواع تاخیرات از منظر بحرانی یا غیربحرانی بودن، مجاز یا غیرمجاز بودن، جبران پذیر یا غیرقابل جبران پذیر بودن و مروری بر مفهوم تاخیرات همزمان، تمدید مدت پیمان و … با تکیه بر رویه های حاکم بر کشور و رویه های بین المللی، برای شما مهندسان گرامی داشته باشیم.
همچنین از شما عزیزان تقاضا می شود، پس از مطالعه کامل مقاله، با نوشتن نظرات خود، به بهبود مطالب و ایجاد انگیزه برای ادامه فعالیت ها، به ما کمک نمایید.
اولین دسته بندی که برای تاخیرات در پروژه بایستی قائل شد، تاخیرات از منظر بحرانی یا غیر بحرانی بودن می باشد.
آن دسته از تاخیراتی که بر فعالیت های بحرانی پروژه تاثیر گذاشته و باعث طولانی شدن مدت زمان اتمام پروژه میشود.
یکی از تبعات تاخیرات بحرانی، تمدید مدت پیمان و تقاضای جبران خسارت مالی از سوی پیمانکار به کارفرما می باشد.
آن دسته از تاخیراتی که بر فعالیت های دارای شناوری تاثیر گذاشته و باعث طولانی شدن مدت زمان اتمام پروژه نمی شود.
تاخیرات غیربحرانی اگرچه باعث تمدید مدت پیمان نمی گردد، اما پیمانکار می تواند تقاضا جبران خسارت را داشته باشد. برای درک بیشتر به مثال زیر دقت نمایید.
فعالیت خاک برداری در مسیر بحرانی پروژه نبوده و تاخیر در این فعالیت، باعث تمدید مدت پیمان نمی گردد، اما پیمانکار می تواند ادعایی همچون توقف ماشین آلات (خواب ماشین آلات) را مطرح نماید.
نکته: در سالهای اخیر با توجه به تغییراتی که در سیستم پروژه ها و همچنین بهای سازمان برنامه و بودجه ی دفترهای فنی رخ داده است اهمیت کارشناس دفتر فنی به طرز بالایی افزایش یافته است؛ از همین رو بهتر است که با تکمیل توانایی هایتان به عنوان یک مهندس مترور تمام عیار آنچه که شرکت ها و بازار از شما انتظار دارند بدرخشید؛
«دوره جامع مترور حرفه ای» از موسسه ی همیار مترور میتواند شما را از 0 تا 100 یاری کند.
یکی از رایج ترین دسته بندی های مربوط به تاخیرات در پروژه های عمرانی، مربوط به تاخیرات مجاز و غیر مجاز می‌باشد، که در ادامه به تعاریف و مثال های مربوط خواهیم پرداخت.
آن بخش از تطویل مدت پیمان که خارج از قصور پیمانکار باشد. در این نوع تاخیرات پیمانکار میتواند علاوه بر درخواست تمدید مدت پیمان، بر حسب شرایط،، تقاضای جبران خسارت مالی نیز داشته باشد.
دلایل این تاخیرات به دو گروه مجزا تقسیم می‌شوند:
و دلایل دیگری که عمده آن در ماده ۳۰ شرایط عمومی پیمان (نشریه ۴۳۱۱) مشخص گردیده است.
در فرهنگ واژگان نظام فنی و اجرایی کشور، واژه تاخیرات مجاز با عنوان Allowable Delay مشخص گردیده است. اما در مراجع بین المللی تاخیرات مجاز عموما با واژه Excusable Delay شناخته می شود.
نکته: شاید برایتان جالب باشد که 80 درصد از درآمد مهندسان مشاور از حوزه ی نظارت تأمین میشود! از این رو چه کارفرما باشید و چه حتی مهندس مشاور بهتر است که در مورد تمامی ابعاد آن مثل حق الزحمه اطلاعات کافی ای داشته باشید. «دوره ی جامع حق الزحمه نظارت یکپارچه» میتواند به شما در این زمینه کمک شایانی کند.
آن بخش از تطویل مدت پیمان که ناشی از قصور پیمانکار باشد.
در این نوع تاخیرات پیمانکار معذور از انجام قرارداد نیست و محق به تمدید مدت پروژه و جبران مالی نمی‌باشد و پیمانکار ملزم به پرداخت خسارت (Liquidated Damage) به کارفرما است.
Liquidated Damage معادل همان خسارت تاخیر کار، پیش بینی شده در ماده ۵۰ شرایط عمومی پیمان (نشریه ۴۳۱۱) می باشد.
در فرهنگ واژگان نظام فنی و اجرایی کشور، واژه تاخیرات مجاز با عنوان Disallowable Delay مشخص گردیده است. اما در مراجع بین المللی تاخیرات غیرمجاز عموما با واژه Non-excusable Delay شناخته می شود.(پیشنهاد مطالعه: دوره جامع نرم افزارهای متره و برآورد)
دسته بندی انواع تاخیرات
یکی از مهم ترین انواع تاخیرات ، تاخیرات همزمان نام دارد. اگرچه در خصوص تاخیرات همزمان، در پیمان های همسان کشور همانند نشریه ۴۳۱۱ و سایر نشریات سازمان برنامه و بودجه کشور، اشاره ای نگردیده است و موضوع تاخیرات همزمان مسکوت باقی مانده است. اما تعریف تاخیرات همزمان به شرح زیر می باشد:
مادامی یک رویداد تاخیر کارفرما و یک رویداد تاخیر پیمانکار، به طور همزمان رخ می دهد و اثرات هر کدام، در یک زمان تاثیر می گذارد، تاخیر همزمان نامیده می شود.
به تصویر زیر دقت نمایید.
نمونه تاخیر همزمان
مطابق با تصویر فوق، در یک تاریخ مشخص، یک تاخیر از سوی پیمانکار و یک تاخیر از سوی کارفرما رخ داده است که هر ۲ تاخیر اثر یکسانی بر فعالیت D که آخرین فعالیت و مشخص کننده زمان پایان پروژه می‌باشد، دارند. به پدیده فوق اصطلاحا تاخیرات همزمان از نوع Literal می گویند.
در کنار تاخیرات همزمان از نوع Literal، نوع دیگر تاخیرات همزمان با عنوان Functional شناخته می شود. البته توضیحات مربوط به تاخیرات همزمان، اثرات حقوقی آن، دیدگاه هایی که در عرصه بین الملل در خصوص آن وجود دارد، از حوصله این مقاله خارج است اما در مقالات آتی، به طور مفصل در خصوص تاخیرات همزمان صحبت خواهیم کرد.
مثال
نکته: در اکثر پروژه های کوتاه مدت پیمان فاقد تعدیل در نظر گرفته میشود؛ در این دسته از موارد پیمانکاران از روی ناچار میبایست با تفسیر بخشنامه تعدیل نرخ ارز دست و پنجه نرم میکنند که با توجه به انواع روش های تخصصی که برای تعدیل نرخ ارز وجود دارد، احتمال اینکه نتوانید ضرر و زیان خود را محاسبه کنید بسیار بالاست.
از همین رو موسسه ی همیار مترور با ارائه ی «دوره جامع دستورالعمل جبران افزایش نرخ ارز» این معضل را یکبار برای همیشه از روی دوش شما برخواهد داشت!
از منظر پیمانکاری، تبعات بروز تاخیرات در پروژه، به دو دسته، قابل جبران و غیر قابل جبران تقسیم بندی می شوند. اما پیش از آن که در خصوص این موضوع توضیحات ارائه شود، بهتر است با واژه «تمدید مدت پیمان» آشنا شویم.
اجازه افزایش مدت انجام کار به دلیل تاخیر ناشی از عواملی که خارج از کنترل پیمانکار باشد و یا حجم کار اضافه شده باشد. (از منظر تعاریف نشریه فرهنگ واژگان نظام فنی و اجرایی کشور)
زمانی اضافی اعطا شده به پیمانکار به منظور ارائه یک دوره زمانی افزایش یافته یا تاریخی که قرار است درآن، کار تکمیل شود، یا باید تکمیل شود تا پیمانکار از مسئولیت خسارت تاخیر کار، معاف شود. (از منظر تعاریف دستورالعمل SCL)
به زبان ساده تر، با وقوع تاخیرات مجاز در پروژه، پیمانکار می تواند معادل تاخیرات مجاز، درخواست تمدید پیمان را داشته باشد، در این صورت معادل تاخیرات مجاز به مدت پروژه افزوده شده و تاریخ تکمیل تغییر می نماید که در واقع تمدید مدت پیمان صورت پذیرفته است.
در مراجع بین المللی تمدید مدت پیمان با واژه Extension of time و یا به اختصار EOT شناخته می شود.
حالا که به تعریف تمدید مدت پیمان آشنا شدیم، به دسته بندی تاخیرات از منظر قابل جبران و غیر قابل جبران بپردازیم.
آن بخش از تاخیرات که پیمانکار مستحق جبران از لحاظ تمدید مدت یا جبران مالی است. در واقع مادامی که پروژه دارای تاخیرات مجاز است، به طور معمول پیمانکاران دو درخواست زیر را مطرح می نماید:
آن بخش از تاخیرات که قابلیت جبران مالی برای پیمانکار ندارد.
این یک تصور اشتباه و رایج است که اگر پیمانکار مستحق دریافت تمدید مدت باشد، به طور خودکار محق به دریافت جبران خسارت مالی نیز می باشد و یا برعکس. در واقع برداشت های رایج در کشور و حتی در عرصه بین الملل، این گونه است که بسیاری بر این باورند، مادامی که تاخیرات مجاز شود، به همان میزان تاخیرات مجاز، تمام خسارت ها به پیمانکار پرداخت می شود.
برای مثال در برخورد با تاخیرات همزمان، یکی از رویه ها و نظریه های حاکم در عرصه بین الملل به شرح زیر است:
در صورت وقوع تاخیرات همزمان، تمدید مدت پیمان صورت می پذیرد، اما خسارت مالی به پیمانکار پرداخت نمی گردد.
البته در عرصه بین المللی بابت تاخیرات ناشی از حوادث قهری، شرایط آب و هوایی و … نیز، خسارت مالی پرداخت نمی گردد، اما در رویه های داخلی برپایه پیمان های همسان سازمان برنامه و بودجه کشور همچون نشریه ۴۳۱۱ (شرایط عمومی پیمان)، در صورتی که تاخیرات مجاز ناشی از شرایط آب و هوایی باشد، خسارت مالی به پیمانکار تعلق می گیرد.
دسته بندی کامل انواع تاخیرات
در مقاله فوق دسته بندی کاملی از انواع تاخیرات در پروژه های عمرانی و تبعات آن برای طرفین پیمان، مورد بررسی قرار گرفت. یکی از سرفصل هایی که در این مقاله نیاز به توضیحات مفصل تر و تکمیلی دارد، پیرامون «تاخیرات همزمان» می باشد. دپارتمان تولید محتوای همیار مترور، پیرامون موضوع تاخیرات همزمان، مقاله مفصلی را در آینده منتشر خواهد نمود.
موضوع قرارداد در پروژه های عمرانی، موضوع بنیادی و حائز به اهمیت برای ارکان مثلث پروژه (کارفرما،پیمانکار و مشاور) می باشد. تهیه اسناد قرارداد در زمان مناقصه توسط مشاور و کارفرما و بررسی همان اسناد توسط پیمانکار، در موفقیت و پیشبرد پروژه های عمرانی بسیار موثر است.
از این رو قراردادها میتواند مسائل حیاتی ای برای طرفین پیمان به شمار آید؛ موسسه ی همیار مترور مفتخر است که با ارائه ی یک پکیج جامع با عنوان «دوره جامع امور قراردادها» شما را در این زمینه یاری کند.
نظر خود را بنویسید:
دیدگاه های کاربران
