همانطور که میدانید گودبرداری یکی از مهم ترین کارهایی است که شما باید درمورد آن اطلاعات داشته باشید اگر گودبرداری به درستی انجام نشود میتواند باعث بروز مشکلات بسیار زیادی در سازه شود به همین دلیل ما در این مقاله از سایت همیار مترور قصد داریم به سراغ بررسی جامع موضوع گودبرداری برویم و آن را بررسی کنیم تا انتهای مقاله همراه ما باشید تا به طور کامل به این موضوع مسلط شوید!
بهتر است در ابتدای مقاله به سراغ کارهایی برویم که قبل از گودبرداری باید انجام بدهیم!
اقدامات قبل از گودبرداری:
پیش از ورود به فاز اجرایی پروژه، لازم است فعالیت هایی انجام شود که به کمک آنها در حین انجام عملیات های اجرایی خلال و مانعی بوجود نیاید. این اقدامات عبارتاند از:
نکته ریالی: با توجه به متغیر بودن قیمت مصالح و تجهیزات و امکان ایجاد تغییر در هزینه های اجرا، بهتر است در صورتی که توانایی مالی و نقدینگی لازم جهت خرید مصالح پروژه وجود دارد در همان ابتدا با توجه به برآورد انجام شده اقدام به خرید و دپو مصالح نمود تا نوسانات قیمتی، اثرات کمتری در چرخه ساخت پروژه داشته باشند.
تبصره: باتوجه به اینکه در برخی از پروژه ها از جمله پروژه های پایدارسازی گود با ادامه عملیات اجرایی و رویارویی با موانع، مشکلات و سایر چالش هایی که به مناسبت آن ها، فرضیات اولیه طراحی تغییر کرده و متناسب با وضع موجود، طراحی مجدد صورت میپذیرد، ممکن است به سبب طراحی مجدد، مصالح مصرفی مورد نیاز پروژه دسخوش تغییراتی گردد که مصالحی که قبلا خریداری شده، بلا استفاده گردد.
این موضوع در پروژه های EPC به وفور دیده شده است. اما به واسطه اینکه قیمت مصالح و تجهیزات در کشور ما دائما متغیر و نوسانات صعودی دارد عموما پیمانکاران از این بابت متضرر نمیشوند.
نکته: موضوع قرارداد در پروژه های عمرانی، موضوع بنیادی و حائز به اهمیت برای ارکان مثلث پروژه (کارفرما،پیمانکار و مشاور) می باشد. تهیه اسناد قرارداد در زمان مناقصه توسط مشاور و کارفرما و بررسی همان اسناد توسط پیمانکار، در موفقیت و پیشبرد پروژه های عمرانی بسیار موثر است.
از این رو قراردادها میتواند مسائل حیاتی ای برای طرفین پیمان به شمار آید؛ موسسه ی همیار مترور مفتخر است که با ارائه ی یک پکیج جامع با عنوان «دوره جامع امور قراردادها» شما را در این زمینه یاری کند.
شاید برای شما هم این جمله آشنا باشد:
پایداری سازی گود یک طرف، سایر مراحل اجرایی پروژه هم یک طرف.
برای ساخت یک سازه جدید مهمترین و حساس‌ترین مرحله ای که اندکی بی‌توجهی در این زمینه میتواند فاجعه آفرین باشد، گودبرداری و پایدارسازی گود میباشد.
اصولا گودبرداری به هر گونه حفاری و خاک برداری در تراز پایین تر از سطح طبیعی زمین یا در تراز پایین تر از زیر پی ساختمان مجاور اطلاق میگردد. (مطابق با ماده 3 فصل 1 دستورالعمل اجرایی گودبرداری های ساختمانی وزارت راه و شهرسازی)
قبلا از اینکه به ادامه موضوعات گودبرداری بپردازیم بهتر است مروری کوتاه از مرحله عملیات تخریب ساختمان نیز داشته باشیم.
در صورتی که در محل اجرای پروژه، ساختمان و یا سازه ای وجود داشته باشید، نیاز به آن است که عملیات تخریب صورت بگیرد. در هنگام انجام عملیات تخریب توجه به مسائل ایمنی مربوطه و نکات ذکر شده در مبحث 12 مقررات ملی ساختمان از ضرورت بالایی برخوردار است.
نکته ریالی و قراردادی: در عملیات تخریب باید به مصالحی که پس از تخریب، قابلیت استفاده و بکارگیری مجدد دارند،توجه نمود، اصطلاحا به مصالحی که پس از تخریب، سالم و مفید باقی می ماند، مصالح بازیافتی نیز میگویند.
مصالح بازیافتی حاصل از عملیات تخریب و برچیدن پس از اتمام عملیات، امکان فروش را دارند، که بعضا در قراردادهای تخریب، بهای مصالح بازیافتی در صورت واگذاری به پیمانکار، از مبلغ قرارداد کسر میگردد. جالب است بدانید در برخی از قراردادهای تخریب، پیمانکار تخریب مبلغی را به کارفرما نیز پرداخت میکند و عملیات تخریب را انجام داده و نهایتا مصالح حاصل از تخریب را در اختیار میگیرد.
پس از دستیابی به زمین بکر ابتدا بر روی زمین مورد نظر به وسیله ریختن گچ محل های مورد نظر از جمله محل پی ها و … را مشخص می نماییم و به منظور گود برداری ماشین آلات مربوطه ( لودر، بیل مکانیکی و … ) را به محل ساختمان آورده و شروع به کار میکنیم. اصولا گودبرداری به دو منظور صورت میگیرد:
1- رسیدن به زمین بکر با مقاومت مناسب
2- محافظت از فونداسیون در برابر آسیب های وارده (مانند یخ زدگی، تورم خاک (خیزش) و . . .)
باید توجه داشت که تعریف عملیات خاکی و گودبرداری متفاوت است که در ادامه به تعریف هر یک میپردازیم.
عملیات خاکی: منظور از عملیات خاکی عبارت است از خاکبرداری، خاکریزی، تسطیح زمین، گودبرداری، پی کنی ساختمان ها، حفر شیار ها، شمع ها، کانال ها، چاه ها و مجاری آب و فاضلاب با وسایل دستی یا مکانیکی. (مبحث 12-9-1-1 مقررات ملی ساختمان)
عملیات گودبرداری: به هرگونه حفاری و خاکبرداری در تراز پایین تر از سطح طبیعی زمین یا تراز زیر پی ساختمان مجاور گودبرداری اطلاق می شود. (مطابق با مبحث 12-9-1-2 مقررات ملی ساختمان)
منظور از خاکبرداری و گودبرداری عبارتست از برداشت خاک های محوطه، گودبرداری پی ساختمان ها و محل ابنیه فنی تأسیسات، برداشت خاک از منابع قرضه با وسایل، تجهیزات و ماشین آلات مورد تأیید تا تراز و رقوم های خواسته شده در نقشه های اجرایی و دستورالعمل های دستگاه نظارت. (فصل سوم از مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی (نشریه 55))
منظور از خاکبرداری، برداشت هرگونه مصالح و مواد خاکی، مصالح قلوه سنگی، شن و ماسه و مصالح سنگی ریزشی و لغزشی از بستر رودخانه ها، صرف نظر از جنس و کیفیت آنها به منظور تسطیح، شیب بندی و آماده نمودن محل پی ساختمانها، سازه های فنی، راه های ارتباطی محوطه و تأمین خاک از منابع قرضه می باشد. (بند 3-2-4 مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی (نشریه 55))
مطابق با الزامات گروه 4 از فصل سوم (عملیات خاکی با ماشین) فهرست بهای ابنیه سال 1400، گود به محلی اطلاق می گردد که پس از کندن زمین و رسیدن به رقوم نهایی، از همه جهت پایینتر از تراز زمین طبیعی، قرار گرفته و عمق متوسط آن کمتر از 60 سانتیمتر نباشد.
یک گودبرداری اصولی و مناسب (ایمن و اقتصادی) دارای ویژگی‌هایی به شرح زیر میباشد:
نکته قراردادی: مطابق با بند 12-9-2-2 مقررات ملی ساختمان، سازنده موظف است در عملیات گودبرداری و پایدارسازی گود جدارههای گود مفاد مبحث پی و پی سازی (مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان) و دستورالعمل اجرایی گودبرداری های ساختمانی ابلاغی وزارت راه و شهرسازی را رعایت نماید. لذا لازم است پیمانکار در میان نفرات خود، افرادی را به کار گیرد که بر قوانین و دستورالعمل های ابلاغ شده توسط سازمان ها و نهاد های ذی ربط تسلط بالایی داشته باشند تا در هنگام عقد قرارداد با مجریان عملیات خاکی و گود برداری تمامی این نکات را وارد پیمان کرده و در حین عملیات دچار خسارت های ریالی و زمانی بدلیل ضعف در شناخت و علم به قوانین نگردد.
نکته اجرایی: پیش از شروع عملیات خاکی، نیاز است جلسه ای تحت عنوان کنترل فنی و مهندسی عملیات تشکیل شود. در این جلسه که با حضور پیمانکار، مهندس طراح، مهندس ناظر و مجری عملیات خاکبرداری انجام میشود مباحث زیر مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد:
با بررسی موارد فوق در قالب جلسه کنترل فنی و مهندسی عملیات خاکی، تمامی زوایا و جزئیات عملیات برای تمامی طرف ها و عوامل درگیر مشخص شده و بدلیل شفاف شدن مسئله، ریسک اجرایی این عملیات کاهش می یابد.
بطور کلی گودبرداری به دو روش حفاظت نشده (بدون مهار بندی) و حفاظت شده (مهار بندی شده) تقسیم می شود.
در شرایطی که جنس خاک، پارامترهای خاک، عمق گودبرداری (کم‌عمق) و عدم وجود ساختمان‌های مجاور (عدم وجود سربار بر گود) باعث پایدار ماندن گود بعد از گودبرداری شود، در این صورت نیازی به اقدامی جهت پایدار ماندن گود نمی‌باشد.
در این‌گونه گودبرداری‌ها، بدلیل عدم نیاز به سازه های نگهبان و مهاربندی گود، هزینه های اجرایی عملیات حفاری و ریسک های مربوط به پایدار سازی گود به مقدار قابل توجهی کاهش می یابد.
در شرایطی که برای اجرای عملیات عمرانی پس از حفاری نیاز به پایدارسازی گود باشد، مهندس طراح روشی برای پایدارسازی گود انتخاب می‌نماید که تمامی این روش‌ها در ادامه به‌طور مفصل بیان خواهد گردید. بطور کلی این‌گونه گودبرداری‌ها، حفاظت‌شده نامیده میشوند.
نکته اجرایی: همانطور که اشاره شد خاکبرداری و گودبرداری از اولین عملیات‌های عمرانی برای ساخت یک سازه هستند و این دو عملیات معمولاً به اشتباه یکی در نظر گرفته میشوند، در صورتی که این دو واژه تفاوت‌های قابل توجهی با یکدیگر دارند.
عملیات خاکبرداری درواقع به هموار و هم‌شیب کردن بخشی از زمین گفته میشود که در آن برآمدگی‌ها برداشته میشود و فرورفتگی‌ها با سطح زمین هم تراز میشود. به عبارتی تمامی پستی و بلندی‌های زمین اصلاح میشود. در عملیات خاکبرداری حداکثر تا عمق 60 سانتیمتری حفر انجام میشود و معمولا در پروژه های راه سازی و یا پروژه های خط انتقال آب، گاز و … انجام می شود.
اما در عملیات گودبرداری اگرچه هموار و هم‌تراز کردن زمین باز هم رخ می دهد اما عملیات حفاری تا بیش از عمق 60 سانتیمتری انجام شده و در برخی پروژه‌های بزرگ به چند ده متر می‌رسد. در عملیات عمرانی پروژه های بزرگ مانند ساخت برج ها، پل ها و …، گود برداری در درجه اول برای افزایش پایداری سازه در برابر نیروی کششی زلزله و پایین آوردن خسارات وارده بر سازه بر اثر این نیرو انجام می شود همچنین ایجاد فضای بیشتر جهت ساخت پارکینگ و انباری از علت های بعدی انجام گودبرداری می باشد.
اصطلاحا به روند و فرآیند عملیاتی این آیتم گفته می شود که در ابتدای آن مطابق با توضیحات داده شده با تشکیل جلسات ارزیابی پیش از اقدام آغاز شده و سپس بوسیله عقد قرارداد با پیمانکار، مشخص کردن ماشین آلات، تعیین روش خاکبرداری و دستورالعمل های اجرایی ادامه می یابد.
سناریو عملیات خاکی شامل نکات اجرایی، انتخاب ماشین آلات مورد نیاز، نکات ریالی و قراردادی می باشد.
قرارداد گودبرداری با توجه به ریسک بالا و بار مالی قابل توجه آن، از نظر حقوقی بسیار حائز اهمیت است و در این قرارداد تعهدات و مسئولیت های پیمانکار مجری و در عین حال کارفرما می بایست بطور دقیق و شفاف شرح داده شود. بطور کلی موضوعات مختلفی مانند حجم خاک برداشت شده، ساعت کارکرد ماشین آلات، مسیرهای رفت و آمد برای حمل خاک، نحوه پرداخت ها و … به جهت عقد قرارداد مطرح است، که انتخاب مفاد قرارداد متناسب با هر پروژه در نظر گرفته میشود.
طبقه بندی جنس زمین: تعاریف زیر از فصل سوم فهرست بهای ۱۴۰۰ رشته ابنیه نقل گردیده است.
باید توجه داشت که زمین های لجنی با زمین های باتلاقی متفاوتاند و در زمین های باتلاقی وسایل کار به داخل زمین فرو رفته و امکان انجام عملیات اجرایی بدون پیش بینی تمهیدات خاص ممکن نیست.
بطور کلی در جهت شناخت و تعیین نوع خاک، 3 روشی که در ادامه به آن ها میپردازیم مورد استفاده قرار میگیرد، البته لازم به ذکر است روش های دیگری نیز وجود دارد که می توان به منظور شناخت خاک از آنها بهره گرفت. اما 3 روش زیر از مرسوم ترین شیوه ها جهت تعیین نوع خاک می باشند. این روش ها عبارتند از:
طبقه بندي زمین در حین اجراي عملیات با تایید مهندس مشاور و تصویب کارفرما براساس شواهد و مستندات موجود، انجام میگردد.
به جهت تعیین جنس زمین، صورت مجلسی با عنوان صورت مجلس طبقه بندی زمین در نظر گرفته می شود که عموما این صورت جلسه با حضور نمایندگان قانونی کارفرما، مهندس مشاور و مهندس ناظر و پیمانکار در حین عملیات اجرایی تهیه و تنظیم می شود.
نقل از نشریه ۵۵: قبل از انجام هرگونه عملیات خاکی، پیمانکار موظف است کروکی محل اجرای عملیات را دقیقا با حضور نمایندگان دستگاه نظارت و کارفرما، برداشت و صورتمجلس نماید و قبل از شروع عملیات و با توجه به برنامه زمانبندی پروژه و نحوه اجرای کار، نوع و تعداد ماشین آلات را به تأیید دستگاه نظارت برساند، اجرای هرگونه عملیات خاکی بدون تأیید کلی و مرحله ای دستگاه نظارت به هیچ وجه مجاز نمی باشد.
همچنین حجم عملیات خاکی بر اساس کار اجرا شده طبق مشخصات فنی منضم به پیمان، نقشه ها، دستورکارها و صورت جلسه ها است و از بابت تغییر حجم ناشی از نشست، تورم یا تراکم به استثنا آنچه که به صراحت بیان شده است، هیچ گونه هزینه جداگانه ای منظور نمی گردد. البته می توانید مطلب متره و برآورد دیوار حائل به همراه نقشه خوانی را نیز مطالعه نمایید.
نکته اجرایی: مطابق با بند 3-2-7 مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی (نشریه 55) ، خاکبرداری در زمین های سنگی باید بر اساس نقشه های اجرایی و دستورالعمل های دستگاه نظارت تا ارقام خواسته شده و ابعاد مورد نظر انجام شود. پیمانکار موظف است به هنگام عملیات خاکبرداری و حفاری در سنگ، مراقبت ها و تدابیر لازم را به عمل آورد تا حتی الامکان ابعاد و ارقام حفاری شده مطابق مندرجات نقشه و دستورالعمل های کارگاهی باشد، چنانچه در حالات خاص عملیات سنگبرداری اضافی اجتناب ناپذیر باشد، کارهای اضافی باید جداگانه صورتمجلس شده و به تأیید کارفرما برسد. عملیات در مناطق سنگی باید به نحوی انجام شود که بافتهای سنگی در زیر خطوط تراز تعیین شده برای ادامه عملیات ساختمانی دست نخورده باقی مانده و در بهترین و مناسب ترین حالت ممکن حفظ شود.
نکته ریالی: عملیات خاکبرداری و رگلاژ سطوح بدون پوشش، باید بطور همزمان صورت گیرد. کارهای بعدی باید بلافاصله پس از خاکبرداری صورت پذیرد و در هر حالت نباید سطوح خاکبرداری شده بیش از 72 ساعت در معرض عوامل جوی و باران قرار گیرند.
در صورتیکه بر اساس برنامه زمانبندی شده یا به هر دلیل دیگر عملیات بعدی بلافاصله انجام نشود، کنترل لایه های قبلی و در صورت لزوم، اصلاح و نیز تسطیح و رگلاژ نهایی سطح کار، باید قبل از اجرای مراحل بعدی صورت گیرد، چنانچه پیمانکار به عمد یا سهو، اقدام به برداشت خاک تا ترازهای نهایی نموده و عملیات بعدی به مدت طولانی پس از آن موکول گردد، در صورت نیاز برداشت خاک های رویه و آماده نمودن مجدد بستر تا تراز مورد نظر برای ادامه عملیات، باید مطابق نظر دستگاه نظارت و به هزینه پیمانکار صورت پذیرد
نکته تجربی: در صورتی که امکان کندن خاک تا رقوم نهایی و تراز مورد نظر ممکن نیست، پیشنهاد میگردد ۱۵ سانتی متر انتهایی برداشته نشود.
نکته ریالی و اجرایی: چنانچه عملیات گودبرداری با ماشین انجام شود، گودبرداری باید تا 15 سانتیمتری رقوم نهایی ادامه داشته و و 15سانتیمتر نهایی با دست برداشته و طبق رقوم و شیب های داده شده در نقشه های اجرایی، تنظیم و رگلاژ شود.
نکته ریالی و اجرایی: پی کنی و گودبرداری در محل هایی که در آن پی سازی پیش بینی شده، در صورت تأیید دستگاه نظارت می تواند بطوری صورت گیرد که تا حد امکان به قالب بندی نیاز نبوده و بتوان از جبهه خاکبرداری شده با استفاده از پلاستیک یا روش های مشابه تأیید شده استفاده نمود.
در صورتی که نتوان از جبهه خاکبرداری شده برای اجرای کارهای بتنی استفاده نمود و بستن قالب اجتناب ناپذیر باشد، میتوان با تأیید دستگاه نظارت به میزان مورد نیاز و حداکثر تا 70 سانتیمتر در پایینترین نقطه به ابعاد پیکنی اضافه نمود. (بند 3-2-5 مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی (نشریه 55))
عموما این موضوع در مواردی بکار برده میشود که فضای بستن و بازکردن قالب پس از بتن ریزی وجود ندارد و به همین خاطر اضافه خاکبرداری به جهت قالب بندی انجام میشود.
بطور کلی در صورتی که فضای عملیات خاکی این اجازه را دهد که از ماشین آلات برای انجام عملیات های اجرایی استفاده کرد، استفاده از ماشین آلات هزینه های پروژه را چه به لحاظ مالی و چه زمانی کاهش میدهد، اما در صورت عدم وجود شرایط استفاده از ماشین آلات، لاجرم بایستی از نیروی انسانی و خاکبرداری دستی استفاده نمود که علاوه بر دستمزد بالای نیروی انسانی، افزایش زمان را نیز دربر خواهد داشت.
ماشین آلات ساختمانی و راهسازی از اهمیت ویژه ای در اجرای عملیات گودبرداری برخوردار است. ماشین آلات و تجهیزات حفاری طیف وسیعی را شامل می شود که می توان به انواع کامیون و کمپرسی و تریلر، لودر، بیل مکانیکی، انواع بابکت، باگت ها و جام ها، کمپرسورها و چکش های بادی (دج بر) و … اشاره نمود.
انتخاب صحیح ماشین آلات با توجه به مشخصات پروژه و شرایط گود در کنترل هزینه ها و زمان بندی بسیار تاثیرگذار است.
رایج ترین ماشین آلات مورد استفاده در پروژه های ساختمانی عبارتاند از:
لودر عبارت است از تراکتوری که در قسمت جلوی آن جامی جهت بار کردن مصالح مختلف نصب شده است. این ماشین در کارهای خاکبرداری ساختمانها به خصوص گودبرداری خاکهای سست تا متوسط بسیار کاربردی است، زیرا لودر سریعتر از سایر ماشین آلات دیگر مانند بیل مکانیکی عملیات مورد نظر را انجام می دهد.
در زمین هایی که جنس آن زیاد سخت نباشد، از لودر برای تمیز کردن محل کار نیز استفاده می شود. این ماشین که در اندازه های مختلف ساخته میشود و به دلیل انعطاف پذیری زیادی که دارد و نیز با تغییر جام (جام یونیورسال با قابلیت نفوذ به توده خاک، جام حفاری عمومی با قابلیت حفاری با تحمل نیروی فشاری و پیچشی، جام صخره کنی با قابلیت حفاری در زمینهای سخت، جام تخلیه از بغل با قابلیت تخلیه بار از بغل و عدم نیاز به دور زدن کامیون جهت تخلیه) می تواند بسیاری از کارها را انجام دهد
بطور کلی لودرها در دو نوع چرخ لاستیکی و چرخ زنجیری ساخته می شوند. نوع چرخ لاستیکی آن دارای سرعت حرکت و قابلیت مانور بالاتری نسبت به لودر چرخ زنجیری است ولی بدلیل جنس چرخهای آن امکان آسیب پذیری بیشتری دارد. ناگفته نماند لودرهای چرخ لاستیکی عموما قدرت عملیات در زمینهای با شیب 15 درجه و قدرت حرکت در شیب 30 درجه را دارد و لودرهای چرخ زنجیری قدرت عملیات در زمینهای با شیب 35 درجه و قدرت حرکت در شیب 60 درجه را دارا می باشند.
در بعضی از مواقع و بدلیل حجم کوچکتر و امکان حرکت در داخل خیابان ها و کوچه ها و همچنین آلایندگی صوتی و هوایی کمتر نسبت به لودر از مینی لودرها (بابکت) نیز جهت انجام عملیات خاکی بهره می-گیرند.
بیل های مکانیکی عمدتا برای گودبرداری و پی کنی و حتی بارگیری در عملیات خاکی به کار می رود. ارابه یا شاسی بیل های مکانیکی به دو صورت چرخ زنجیری و چرخ لاستیکی ساخته می شوند که اتاقک گردان و بخش الحاقی به آن متصل می باشند. بیل های مکانیکی چرخ زنجیری بدلیل ثبات بیشتر برروی زمین و همچنین توان حرکتی بالاتر بیش از بیل های چرخ لاستیکی کاربرد دارند ولی بیل های چرخ لاستیکی به جهت سرعت بالاتر هنگام حرکت برای کارهای کوچکی که تعداد سفر زیاد است کاربرد بیشتری دارند.
عمليات خاكبرداري توسط بيل در چهار مرحله به شرح زير انجام ميشود:
نکته ریالی: با بررسی و مقایسه ویژگی های اشاره شده در نشریه شماره 446 پیرامون مشخصات فنی، توان و ظرفیت عملکردی، ظرفیت جام و عمق بهینه حفاری انواع لودرها و بیل های مکانیکی، این مهم مشخص می شود که لودر نسبت به بیل مکانیکی در طیف وسیع تری کاربرد دارد. همچنین در مصاحبه با پیمانکاران و مجریان گودبرداری، آشکار گردید که هزینه ی حفاری با استفاده از بیل های مکانیکی نصب به لودر ها بالاتر بوده و برای انجام کار توسط آنها دستمزد بالاتری می بایست پرداخت شود. لذا انتخاب صحیح ماشینآلات در عملیات های گودبرداری می تواند در بحث مدیریت هرچه بهتر هزینه و زمان پروژه بسیار تاثیر گذار باشد.
بولدوزر از دو بخش اساسي تراكتور و تيغه تشكيل شده است، كه تيغه توسط يك سيستم قـاب متصـل كننده به تراكتور متصل ميشود. در عمليات خاكي، معمولاً بيشترين مسافت بهينه اي كه خاك توسط بولدوزر حمل مـي شـود حـدود 100 و كمترين مقدار آن حدود 8 متر است.
مهمترين عاملي كه در عملكرد بولدوزر تاثير زيادي دارد، نوع تيغه اي است كه توسط آن عمليات خاكي صورت مي گيـرد. در انتخـاب نوع تيغه ميبايست به عوامل زير توجه كرد:
بولدوزرها بيشتر در پروژه هاي ساخت (نظير راه، سد) از مراحل اوليه تا مراحـل پايـاني مـورد اسـتفاده قـرار مـي گيرنـد. از بولدوزر ها كاربریهاي مختلفی مانند انجام عمليات خاكبرداري، گودبرداري و حفر ترانشه، تسطيح و پاكسازي زمين از بقاياي عمليات ساختمانی، برداشتن لايه سطحي خاك و پاكسازي آن از بوته ها (دكاپاژ)، ايجاد راههاي موقتي در كوهستان و زمين هاي سنگلاخی، انجام عمليات پخش خاك درخاكريزها، نگهداري و ترميم راههاي خاكي، پاكسازي محل گودال قرضه و گودال كف معادن، پخش كردن خاك بر روي خاكريزها، انجام عمليات خاكي در زمينهاي شيبدار، كمك براي فشار دادن ماشين آلات مانند اسكريپر، پشته كردن خاك در كنار نهرهاي ايجاد شده، جمع كردن سنگدانه هاي آتش باري شده، كندن زمين و پركردن گودال و … را می توان انتظار داشت.
معمول ترین وسیله برای حمل و نقل خاک و مصالح سنگی کامیون ها هستند. این ماشینها به دلیل سرعت و ظرفیت زیاد، هزینه حمل و نقل مواد را تا حدودی کاهش می دهند.
کامیون‌ها به دونوع معمولی و کمرشکن تقسیم بندی می شوند که نوع کامیون های معمولی آن عموما به دو صورت یک یا دو محوره ساخته و به بازار عرضه می شود که اصطلاحا به کامیون های تک و جفت شناخته میشوند. کامیونت های سبک نیز جزء این دسته می باشند که جهت حمل و نقل های درون شهری و حجم بارهای کم مورد استفاده قرار می گیرند.
کامیون های یک یا دو محوره عموما امکان عبور و مرور در شهرها را هنگام روز ندارند و عملیات حمل مصالح ساختمانی را شبها انجام می دهند.
کامیون‌های کمر شکن نیز که در اصطلاح عامیانه به آنها تریلی گفته می شود دارای ظرفیت های بالایی بوده و همانطور که از نام آنها مشخص است شامل دو شاسی می باشد که توسط یک مفصل به یکدیگر متصل هستند.
کاميونها در انواع ديزلي، بنزيني و يا گازسوز، يک يا دو ديفرانسيلي و با دو، سه يا چهار محوره به بازار عرضه مـي شـوند و تمـام اين انواع در جادههاي آسفالته و غير آسفالته يا خارج از جادههاي عمومي حركت ميكنند.
كاميونهايي كه مخصوص حركت در خـارج از جادهها به ويژه معادن هستند ميتوانند در ابعاد بزرگتري ساخته شوند و ظرفيتي در حدود چند صد تن داشته باشند . استفاده از ايـن كاميونها در مقادير بزرگ جابجايي به صرفه ميباشد.
با توجه به انواع كاميون، موارد كاربرد آنها به قرار زير است :
در گودبرداری شیوه های مختلفی جهت عقد قرارداد به منظور حمل خاک حاصل از عملیات وجود دارد. متداول ترین این قرارداد ها عبارتند از:
در قرارداد های سرویسی، مبنای پرداخت تعداد سرویس های خاک حمل شده از کارگاه تا محل دپوی تعیین شده میباشد. باید توجه داشت در این نوع قراردادها حتما بایستی سیستم نظارتی برای بررسی حجم خاک پرشده در کامیون و تعداد سرویس ها در نظر گرفت.
در این نوع قراردادها برای تعیین تعداد سرویس حمل خاک، از پته (قبض) استفاده مینمایند، بدین ترتیب که با هر بار خروج کامیون بایستی قبض مربوط به کنترل خروج ماشین از کارگاه با ظرفیت پیش بینی شده صادر گردد.
در قرارداد های مترمکعبی، ابتدا نقشه بردار وضع موجود را اندازه گیری نموده و یکبار دیگر نیز پس از اتمام عملیات با برداشت دقیق احجام و محاسبه مقادیر مترمکعب خاکبرداری مطابق با توافق ریالی فی مابین، به ازای هر متر مکعب خاکبرداری هزینه ی اجرای عملیات پرداخت میشود.
نکته ریالی: پیمانکاران باید توجه داشته باشند، اضافه حجم ناشی از تورم خاک بایستی در قیمت پیشنهادی لحاظ گردد.
معمولا اضافه حجم خاک پس از خاکبرداری متناسب با نوع خاک و بین ۱۵ الی ۲۰ درصد متغیر است.
در قرارداد های ساعتی، زمان عملکردی ماشین آلات ملاک پرداخت قرار گرفته و در انتهای کار با توجه به مقدار تجمعی ساعت کار ماشین آلات، به ازای هر ساعت کارکرد ماشین آلات مطابق با توافقات ریالی مجری و کارفرما، هزینه ی انجام عملیات پرداخت می گردد.
عموما این نوع از قراردادها برای کارهای کوچک کاربرد داشته و هزینه بیشتری را نیز دربر خواهد داشت.
نکته ریالی: در قرارداد ماشین آلات، هرچه مدت زمان اجاره ماشین بیشتر باشد، هزینه اجاره به مراتب کاهش مییابد.
نکته ریالی – قراردادی: روش های مختلفی جهت عقد قرارداد مابین کارفرمایان و مجریان گودبرداری وجود دارد که از میان آنها بهترین و مناسب ترین روش، پرداخت بر اساس مترمکعب برداشت شده است. بدلیل آنکه در این شیوه احجام و مقادیر خاک برداشتی بطور دقیق مشخص شده و احتمال هر گونه خطا یا سوء استفاده را از طرفین صلب میکند.
نکته اجرایی-ریالی-قراردادی: همانطور که گفته شد، بهترین شیوه به منظور عقد قرارداد با مجریان خاکبرداری و گودبرداری محاسبه و برداشت متراژ حجم مترمکعب خاک است.اما در این قرارداد ها نیز ممکن است ادعایی (claim) مبنی بر افزایش حجم خاک پس از خاکبرداری و تاثرات ریالی آن بر حمل خاک، توسط پیمانکار مطرح گردد که برای حل این مسئله و جلوگیری از بروز اختلافات احتمالی موضوع ضریت تورم خاک مطرح می گردد. مطابق با نشریه مدیریت بهرهبرداری ماشین آلات عمرانی (نشریه 449)، وقتی خاک کنده میشود معمولا به حجمش افزوده میگردد. بطوریکه خاک موجود در یک متر مکعب قرضه، پس از خاکبرداری حجمی بیش از یک متر مکعب اشغال خواهد کرد. این افزایش حجم خاک بر اثر خاکبرداری را تورم خاک مینامند و به منظور تعیین تورم یا ضریب افزایش حجم خاک از رابطه زیر استفاده میگردد:
مقدار تغییر حجم مواد خاکی در حالت طبیعی و سست در جداول ارائه شده در نشریه 449 قابل مشاهده است. اما به منظور تعیین و اعمال ضریب تورم در قرارداد پیمانکاران خاکبرداری یک نکته بسیار مهم میبایست در نظر گرفته شود. حجم خاک حمل شده به ماخذ نقشه و دستور کار ابلاغی پس از برداشت توسط نقشه برداری که در تایید کارفرما است تعیین میگردد و ملاک پرداختی ها قرار میگیرد، مسئله اصلی دیده شدن نحوه برداشت خاک در سناریو عملیات خاکی است و نسبت به آن، لازم است ضریب تورم در نظر گرفته شده برای خاک مورد ارزیابی قرار گیرد. بطور کلی دو حالت در برداشت خاک امکانپذیر است:
در حالت اول با توجه به اینکه خاک پس از برداشت و تبدیل شدن به حالت سست بطور مستقیم توسط کامیون بارگیری میشود، مقدار افزایش حجم (ضریب تورم) آن نسبت به حالتی که خاک پس از حفاری در محلی دپو شده و مجددا بارگیری شود کمتر است. لذا این مسئله حتما میبایست در قرارداد پیمانکاران و مجریان عملیات خاکی دیده شود و مقدار ضریب تورم به تناسب این موضوع تغییر کند تا از پرداخت مبالغ اضافه به پیمانکاران به دلیل افزایش حجم خاک جلوگیری گردد.
همانطور که پیشتر نیز اشاره شد مرسوم ترین ماشین آلات ساختمانی به منظور خاکبرداری و گودبرداری پروژه های ساختمانی معمول لودرها، بیل های مکانیکی، بولدوزر ها و کامیون های جادهای می باشند که انتقال مصالح حاصل از حفاري توسط آنها انجام می شود. امروزه کارخانه‌های مختلف و معتبری مانند هیوندا، کت، ولوو، کاترپیلار، کوماتسو، هپکو و … این ماشینآلات را می‌سازند.
از میان انوع لودرهای تولیدی توسط آنها، نوع چرخ لاستیکی آن به علت توانایی های حرکتی در ساختمان های معمولی بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین از میان بیل های مکانیکی، نوع جام معکوس آن برای پروژه های ابنیه کاربردی تر است و بولدوزر ها نیز انواعی مختلفی دارند که با توجه به نوع و مشخصات فنی عملیات اجرایی می توان گونه های مختلف آن را به کار گرفت اما برای پروژه های شهری بولدوزر های سایز کوچک و متوسط رایج تر هستند.
در مورد کامیون ها نیز مطابق با بخشنامه شماره 71/3330 سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای کل کشور حداکثر ظرفیت مجاز بارگیری به شرح زیر است:
| حدود حمل خاک با کامیون های تک و جفت | |
| کامیون تک | ۷ مترمکعب خاک |
| کامیون جفت | ۱۰ مترمکعب خاک |
همچنین لازم به ذکر است تریلی های پنج و شش محور تنها در پروژه‌های بزرگ که حجم و عمق خاکبرداری زیاد میباشد مورد استفاده قرار میگیرند و تردد آنها در شهرها بدلیل ابعاد، شعاع گردش و مقررات حمل و نقل با محدودیت همراه است.
نکته ریالی و قراردادی: از جمله پارمترهایی که در خاکبرداری در عمق برای ماشین آلات مطرح است ، عبارت است از:
مسئله سختی زمین معمولا از طریق نظام پرداخت ها و پیش بینی آن در برنامه زمان بندی قابل جبران است. به طور مثال اگر زمینی تا عمق ۱ متر از نوع نرم و از ۱ متر بیشتر از نوع سخت باشد، برای عمق تا یک متر، قیمت خاکبرداری در زمین های نرم و برای عمق بیشتر از قیمت خاکبرداری در زمین سخت منظور می گردد.
در خصوص محدود شدن محوطه مانور و محدودیت محل توده کردن خاک های کنده شده، اگرچه این دو عامل در انتخاب ماشین به جهت عملیات خاکی تاثیر گذار است، اما به عنایت به اینکه پیمانکار در زمان مناقصه یا واگذاری کار از این موضوع مطلع بوده، بایستی هزینه های احتمالی تحمیل شده را در قیمت پیشنهادی خود لحاظ نماید.
در یک تقسیم بندی کلی میتوان گفت ماشین آلاتی از جمله لودر و بولدزر اغلب برای پروژه هایی که فضای کافی برای مانور ماشین آلات را در اختیار دارند و البته حجم عملیات خاکی نیز بالاست، بیشترین کاربرد را دارند.
و بیل مکانیکی برای فضاهای محدودتر با محدوده مانور کمتر مورد استفاده قرار میگیرد.
البته در پروژه های شهری با وسعت محدود، اغلب بیل مکانیکی مورد استفاده قرار میگیرد.
همچنین در پروژه هایی که تاسیسات زیربنایی در محدوده عملیات اجرایی وجود دارد، استفاده از بیل مکانیکی دارای ضریب اطمینان بیشتری به جهت عدم ایجاد آسیب احتمالی نیز میباشد.
لازم به ذکر است به طور معمول هزینه عملیات خاکی با ماشین بیل مکانیکی از لودر و بولدزر بیشتر خواهد بود.
یکی از مهمترین آیتم های گودبرداری، نقشهبرداری عملیات و امور مرتبط به آن است و این کار نیازمند نیروی متخصص و دقت فراوانی می باشد. زیرا کلیه فرآیندهای اجرایی مراحل بعد وابسته به این کار و محاسبات مربوط به آن است.
کد صفر – صفر ساختمان به منظور کنترل میزان خاک ریزی یا خاک برداری پیش بینی می شود که این موضوع از طریق تعیین یک نقطه در زمین با کد صفر – صفر و کنترل نقاط دیگر با توجه به این نقطه انجام می گیرد.
همانطور که می دانیم برای احداث یک ساختمان نیاز است که در ابتدا عملیات گودبرداری انجام شده و این کار میبایست توسط مهندس نقشه بردار کنترل شود. در شروع کار ابتدا مهندس نقشه بردار زمین پروژه را تفکیک بندی کرده و متراژ را اندازه میگیرد، سپس ارتفاعات همراه با پستی و بلندی ها را روی نقشه آورده و برای خاکبرداری و خاکریزی نیز پلان های مربوط را تهیه و تنظیم می نماید.
در هنگام بررسی ارتفاع خاک برداشته شده در عملیات گودبرداری، نسبت به کد صفر-صفر سه حالت ممکن است اتفاق بیافت:
نکته اجرایی: در صورتی در عملیات اجرایی خاکریزی نیاز باشد، قبل از شروع عملیات خاکریزی باید سطوح و مناطقی که در نقشه های اجرایی و دستورالعمل های دستگاه نظارت برای خاکریزی مشخص شده است، از مصالح نامناسب، خاک نباتی، ریشه اشجار و گیاهان کاملا تمیز و پاک شود. موانع اجرای کار باید با نظر و تأیید دستگاه نظارت برطرف، تخریب و جا به جا شوند.
در صورت وجود آبهای زیرزمینی، باید قبل از اجرای عملیات بر اساس دستورالعمل های مندرج در فصل 3 نشریه 55 نسبت به زهکشی و پایین انداختن آب، مطابق نظر دستگاه نظارت اقدام شود.
نکته قراردادی:
در قرارداد های عملیات خاکی، نکات حقوقی مهمی وجود دارد که با توجه به اختلافاتی که در گذشته برای طرفین این قراردادها پیش آمده، حتما میبایست در متن قرارداد لحاظ گردند.
این نکات عبارتند از:
در سالهای اخیر با توجه به تغییراتی که در سیستم پروژه ها و همچنین بهای سازمان برنامه و بودجه ی دفترهای فنی رخ داده است اهمیت کارشناس دفتر فنی به طرز بالایی افزایش یافته است؛ از همین رو بهتر است که با تکمیل توانایی هایتان به عنوان یک مهندس مترور تمام عیار آنچه که شرکت ها و بازار از شما انتظار دارند بدرخشید؛
«دوره جامع مترور حرفه ای» از موسسه ی همیار مترور میتواند شما را از 0 تا 100 یاری کند.
ما در این مقاله از سایت همیار مترور تلاش کردیم تا شما را با موضوع گودبرداری آٰشنا کنیم و ببینیم منظور از گودبرداری چیست امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد و از خواندن آن لذت برده باشید اگر سوالی در زمینه گودبرداری دارید میتوانید در بخش نظرات این مقاله مطرح کنید تا به آن پاسخ بدهیم.
نظر خود را بنویسید:
دیدگاه های کاربران
